Đau dây thần kinh tọa: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa

Trong cuộc sống hiện nay, đau dây thần kinh tọa đang dần trở nên phổ biến. Có khá nhiều người xung quanh mình hiện đang mang theo những cơn đau từ dây kinh tọa mang lại, đặc biệt đối với những người lớn tuổi. Và mình tin, với phong cách sống hiện đại, đây vẫn sẽ là một vấn đề cần đối mặt trong tương lai của giới trẻ hiện tại. Cùng mình đi qua bài viết này để hiểu rõ hơn và tìm các hạn chế phòng ngừa từ bây giờ nhé!

1. Đau thần kinh tọa là gì?

Dây thần kinh tọa đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối hệ thống thần kinh trung ương với các chi dưới. Bị đau thần kinh tọa có nghĩa là bạn có thể bị đau từ nhẹ đến dữ dội ở bất cứ nơi nào có dây thần kinh kết nối với dây thần kinh tọa. Các triệu chứng có thể ảnh hưởng đến lưng dưới, hông, mông hoặc chân của bạn. Một số triệu chứng có thể kéo dài xuống tận bàn chân và ngón chân của bạn, tùy thuộc vào (các) dây thần kinh cụ thể bị ảnh hưởng. Các triệu chứng đau thần kinh tọa thường bao gồm đau lan tỏa, tê, cảm giác ngứa ran và yếu cơ dọc theo đường đi của dây thần kinh.

• Tầm quan trọng của việc hiểu tác động của đau thần kinh tọa đối với cuộc sống hàng ngày?

Các tác động của đau thần kinh tọa đối với cuộc sống hàng ngày là không thể phủ nhận. Những người bị đau thần kinh tọa thường thấy mình bị hạn chế trong khả năng thực hiện các công việc thường ngày như đi bộ, ngồi hoặc thậm chí ngủ thoải mái. Nỗi đau có thể tác động lên cả thể chất và tinh thần, làm ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống nói chung của người bị

2. Các loại đau thần kinh tọa

Cá nhân mình muốn chia Đau thần kinh tọa thành hai loại chính: đau thần kinh tọa nguyên phát (trực tiếp) và thứ phát (gián tiếp). Những khác biệt này giúp hiểu được các cách khác nhau mà chứng đau thần kinh tọa có thể biểu hiện và các cơ chế cơ bản góp phần vào sự phát triển của nó.

• Đau thần kinh tọa nguyên phát: xảy ra khi chính dây thần kinh tọa bị chèn ép hoặc kích thích một cách trực tiếp, và mang tính mãn tính. Loại này thường liên quan đến các vấn đề về cấu trúc ở cột sống. Các nguyên nhân phổ biến nhất có thể là: Thoát vị đĩa đệm, Thoái hóa cột sống, Hẹp ống sống,…

• Đau dây thần kinh tọa thứ phát: còn được hiểu là các trường hợp đau thần kinh tọa mà nguyên nhân không tới từ cột sống, do các yếu tố bên ngoài cột sống tác động gián tiếp chèn ép lên dây thần kinh tọa. Các nguyên nhân chính gây đau thần kinh tọa thứ phát bao gồm: Hội chứng cơ hình lê Piriformis, Rối loạn chức năng khung chậu, Điểm kích hoạt hoặc nút thắt căng ở cơ mông hoặc thay đổi nội tiết tố và áp lực cơ học của tử cung đang phát triển trong thời kì mang thai,…

3. Mức độ phổ biến của bệnh đau dây thần kinh tọa trên thế giới và Việt Nam?

Tỷ lệ đau thần kinh tọa là đáng kể trên toàn cầu. Người ta ước tính rằng, tại Mỹ có tới 40% số người sẽ gặp các triệu chứng đau thần kinh tọa vào một thời điểm nào đó trong đời. Ở Việt Nam, cũng như ở nhiều vùng khác, đau thần kinh tọa là lý do phổ biến khiến người bệnh phải đi khám vì đau lưng dưới và đau chân.

4. Triệu chứng đau thần kinh tọa là gì?

• Cơn đau: Đau dây thần kinh tọa xảy ra do áp lực lên (các) dây thần kinh bị ảnh hưởng. Hầu hết mọi người mô tả cơn đau thần kinh tọa là nóng rát hoặc giống như bị điện giật. Cơn đau này cũng thường lan tỏa xuống chân ở bên bị ảnh hưởng. Đau thường xảy ra khi ho, hắt hơi, cúi gập người hoặc nhấc chân lên khi nằm ngửa.

• Ngứa ran hoặc châm chích:  Cảm giác này tương tự như khi bạn vừa thoát khỏi một tư thế khiến chân bạn bị tê, bạn sẽ cảm thấy râm ran, châm chích

• Tê bì, mất cảm giác: Đây là cảm giác khi bạn không thể cảm nhận được (rõ) cảm giác trên da ở những vùng lưng dưới hoặc chân. Bạn không thể cảm nhận được cảm giác trên da ở những vùng tê do các tín hiệu từ não truyền tới lưng hoặc chân của bạn gặp khó khăn.

• Yếu cơ: Đây là một triệu chứng nghiêm trọng hơn. Các tín hiệu gửi tới cơ bắp bị gặp khó, từ đó hạn chế các khả năng vận động của phần chi dưới.

• Tiểu không tự chủ hoặc đại tiện không tự chủ: Đây là một triệu chứng rất nghiêm trọng. Điều đó có nghĩa là các tín hiệu kiểm soát bàng quang và ruột của bạn không rõ ràng, bị hạn chế.

5. Các hội chứng dẫn tới đau thần kinh tọa?

Đau thần kinh tọa xảy ra khi dây thần kinh tọa bị chèn ép hoặc bị kích thích. Các hội chứng thường thấy bao gồm:

• Hẹp ống sống: Hẹp ống sống là tình trạng thu hẹp một hoặc nhiều khoảng trống trong ống sống của bạn. Ống sống như là một đường hầm chạy qua từng đốt sống trong cột sống của bạn. Nó chứa tủy sống của bạn. Ít không gian hơn trong ống sống làm co thắt tủy sống và các dây thần kinh phân nhánh ra khỏi nó (rễ thần kinh). Nguyên nhân phần nhiều thường do những thay đổi liên quan đến tuổi tác hoặc các tình trạng như viêm xương khớp. Sự thu hẹp này có thể gây áp lực lên dây thần kinh tọa.

• Hẹp lỗ liên hợp: Hẹp lỗ liên hợp xảy ra khi các lỗ (lỗ hổng) mà dây thần kinh thoát ra khỏi cột sống bị hẹp lại, chèn ép dây thần kinh tọa.

• Trượt đốt sống: Trượt đốt sống liên quan đến việc một đốt sống này bị trượt lệch ra khỏi vị trí và đè lên một đốt sống khác. Sự sai lệch này có thể khiến các đốt sống ép lên dây thần kinh tọa.

• Chấn thương: Chấn thương hoặc chấn thương vùng lưng dưới, chẳng hạn như gãy xương hoặc trật khớp, có thể dẫn đến viêm hoặc chèn ép dây thần kinh tọa.

• Mang thai: Khi mang thai, tử cung mở rộng có thể gây áp lực lên dây thần kinh tọa, dẫn đến triệu chứng đau dây thần kinh tọa.

• Hội chứng Cơ hình lê Piriformis : Cơ hình lê, nằm ở mông, có thể thắt chặt hoặc co thắt, khiến nó chèn ép vào dây thần kinh tọa và dẫn đến các triệu chứng tương tự như đau thần kinh tọa.

6. Căn nguyên cốt lõi của đau dây thần kinh tọa là gì?

Đau thần kinh tọa, thường được xảy ra do các hội chứng hoặc chấn thương cụ thể (như vừa được để cập tại Mục 5). Tuy nhiên, có những nguyên nhân gốc khác nhau làm tăng khả năng phát triển những hội chứng, những chấn thương đó. Hiểu được các yếu tố gốc rễ này là rất quan trọng để hiểu được bản chất, từ đó hỗ trợ phần nào phòng ngừa các nguy cơ mắc phải các hội chứng dẫn tới đau dây thần kinh tọa

6.1 Cơ lõi yếu

Cơ lõi yếu có thể dẫn đến sự ổn định cột sống kém. Các cơ cốt lõi đóng một vai trò RẤT quan trọng trong việc hỗ trợ cột sống và duy trì tư thế thích hợp. Khi các cơ này yếu, cột sống mất đi sự hõ trợ, dễ bị lệch và từ đó gây áp lực lên dây thần kinh tọa hoặc các bệnh cột sống. Tăng cường cơ cốt lõi thông qua các bài tập có mục tiêu có thể giúp ngăn ngừa chèn ép dây thần kinh và giảm thiểu nguy cơ đau thần kinh tọa.

6.2 Hút thuốc và uống rượu

Hút thuốc và uống quá nhiều rượu có thể có tác động bất lợi đến sức khỏe cột sống. Hút thuốc làm giảm lưu lượng máu đến các đĩa đệm cột sống, ức chế khả năng nhận chất dinh dưỡng và khả năng chữa lành của chúng. Mặt khác, nghiện rượu có thể dẫn đến sức khỏe xương kém và tăng nguy cơ mắc các bệnh thoái hóa góp phần gây đau thần kinh tọa. Loại bỏ/hạn chế những thói quen này không chỉ mang lại lợi ích cho sức khỏe tổng thể mà còn giúp giảm nguy cơ đau thần kinh tọa.

6.3 Tư thế xấu trong sinh hoạt

Lối sống hiện đại thường liên quan đến việc ngồi lâu, xem điện thoại quá nhiều với tư thế không đúng, hay khi bạn đứng bị đổ khung chậu quá nhiều,… Các động tác lặp đi lặp lại trong một thời gian dài góp phần tạo nên tư thế xấu. Tư thế xấu gây áp lực quá mức lên cột sống và các cấu trúc hỗ trợ của nó, dẫn đến mất cân bằng cơ bắp và chèn ép dây thần kinh. Điều chỉnh tư thế thích hợp trong các hoạt động hàng ngày và cân bằng nghỉ ngơi, thường xuyên kéo giãn cơ thể và di chuyển có thể làm giảm đáng kể nguy cơ đau thần kinh tọa.

6.4 Không hoạt động thể chất

Lối sống ít vận động ngày càng trở nên phổ biến, góp phần làm yếu cơ, tăng cân và sức khỏe cột sống kém. Thiếu hoạt động thể chất làm suy yếu các cơ hỗ trợ cột sống, khiến nó dễ bị chấn thương và dẫn đến đau thần kinh tọa. Tập thể dục thường xuyên tập trung vào việc tăng cường cơ bắp cốt lõi và cải thiện tính linh hoạt có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa chứng đau thần kinh tọa.

6.5 Cơ thể thiếu nước

Chắc hẳn bạn đã từng nghe tới câu “Cơ thế chúng ta 75% là nước”. Đúng vậy. Trong các đĩa đệm, trong cột sống của chúng ta cũng có chứa nước. Bạn hình dung thử sẽ thế nào nếu những bộ phần này bị khô và không đủ nước? Chắc chắn nó sẽ khiến cho cột sống nhanh bị thoái hóa hơn, các đĩa đệm nhanh bị khô và hao mòn hơn, quá trình lão hóa diễn ra nhanh hơn. Sự hao mòn này có thể dẫn đến các tình trạng như bệnh thoái hóa đĩa đệm và hẹp ống sống, là những nguyên nhân chính gây ra chứng đau thần kinh tọa. Mặc dù những thay đổi liên quan đến tuổi tác là không thể tránh khỏi, nhưng việc duy trì một

6.7 Yếu tố nghê nghiệp

Các yếu tố nghề nghiệp đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển đau thần kinh tọa. Những công việc liên quan đến nâng vật nặng, chuyển động lặp đi lặp lại trong một thời gian dài liên tục không có sự nghỉ ngơi, hoặc ngồi quá lâu mà không có sự vận động có thể làm căng cột sống và dẫn đến mất cân bằng cơ bắp. Tài xế xe tải, nhân viên văn phòng và cá nhân trong các ngành nghề đòi hỏi thể chất đều có nguy cơ mắc chứng đau thần kinh tọa do các yếu tố liên quan đến công việc nếu không kết hợp với nghỉ ngơi cân bằng. Thực hiện các biện pháp an toàn lao động và nghỉ giải lao thường xuyên có thể giúp giảm thiểu những rủi ro này.

Hiểu được các yếu tố gốc này giúp chúng ta chủ động hơn trong việc ngăn ngừa chứng đau thần kinh tọa. Bằng cách tập trung vào các yếu tố này, các cá nhân có thể tăng cường sức khỏe cột sống và sức khỏe tổng thể cho cơ thể, làm chậm/ hạn chế nguy cơ dẫn tới các hội chứng gây ra đau dâu thần kinh tọa.

7. Cách tự chẩn đoán đau thần kinh tọa??

Các bác sĩ/ nhà vật lý trị liệu có thể chẩn đoán đau thần kinh tọa bằng cách sử dụng kết hợp nhiều phương pháp với nhau. Họ sẽ xem xét qua bệnh sử và hỏi về các triệu chứng, thói quen sinh hoạt và công việc của bạn. Họ cũng sẽ có những bài kiểm tra sức khỏe yêu cầu bạn thực hiện. Những bài này bạn cũng có thể tự kiểm tra ở nhà để xem xem mình có dấu hiệu đau dây thần kinh tọa không nhé!

• Kiểm tra độ linh hoạt và sức mạnh khác: Đánh giá phạm vi chuyển động, độ linh hoạt và sức mạnh của lưng dưới và chân có thể cung cấp thông tin chi tiết về khả năng liên quan đến dây thần kinh tọa.

8. Xét nghiệm nào sẽ được thực hiện để chuẩn đoán hội chứng này?

Chẩn đoán chính xác chứng đau thần kinh tọa bao gồm sự kết hợp của kiểm tra thể chất, nghiên cứu hình ảnh và kiểm tra chức năng thần kinh:

• Chẩn đoán thể chất: Các bác sĩ/ nhà vật lý trị liệu sẽ đánh giá sức mạnh cơ bắp, phản xạ và cảm giác ở những vùng bị ảnh hưởng để xác định các dấu hiệu liên quan đến dây thần kinh tọa.

• Nghiên cứu hình ảnh: Các xét nghiệm hình ảnh như chụp X-quang, chụp cộng hưởng từ (MRI) và chụp cắt lớp vi tính (CT) cung cấp hình ảnh chi tiết về cột sống, giúp xác định các bất thường về cấu trúc trong cột sống của bạn

• Điện cơ đồ (EMG) hoặc Kiểm tra dẫn truyền thần kinh: Các xét nghiệm này đánh giá hoạt động điện trong cơ và dây thần kinh, giúp chẩn đoán các vấn đề liên quan đến dây thần kinh và xác định vị trí dây thần kinh bị chèn ép.

9. Điều trị đau dây thần kinh tọa như thế nào?

9.1 Tự điều trị

Tùy về nguyên nhân và mức độ, các trường hợp đau thần kinh tọa nhẹ hơn thường trở nên tốt hơn khi tự điều trị. Phương pháp tự điều trị có thể bao gồm:

• Nghỉ ngơi : Nghỉ giải lao và tránh các hoạt động nặng làm trầm trọng thêm các triệu chứng có thể giúp giảm đau và thúc đẩy quá trình lành bệnh.

• Kéo giãn cơ thể nhẹ nhàng: Thực hiện các động tác kéo giãn nhẹ nhàng cho khu vực lưng dưới và chân có thể giúp giảm căng cơ và giảm đau, hạn chế sự chèn ép lên dây thần kinh tọa. Chúng ta cũng có thể thực hiện các bài tập tăng cường sức mạnh tổng thể, tăng cường cơ bắp cốt lõi kết hợp kéo giãn cân bằng.

• Liệu pháp nóng và lạnh: Chườm túi lạnh hoặc nước đá lên vùng bị ảnh hưởng có thể giúp giảm viêm và giảm đau tạm thời. Sau vài ngày đầu sử dụng đá lạnh hoặc nước đá, hãy chuyển sang chườm nóng hoặc chườm ấm. Chườm lạnh mỗi lần 20 phút, ngày vài lần. Nếu bạn vẫn còn đau, hãy chuyển đổi giữa chườm nóng và chườm lạnh – tùy theo cách nào giúp bạn giảm khó chịu tốt nhất.

LƯU Ý: Theo cá nhân mình, những cơ đau thân kinh tọa thuộc loại thứ phát (đọc lại Mục 2), bạn có thể kết hợp tự điều chỉnh trong thời gian đầu và quan sát sự thay đổi của cơn đau. Đối với những cơn đau từ trung bình đến nặng, kèm theo tê và ngứa ran hoặc yếu cơ, đây là những triệu chứng cần được chăm sóc y tế chuyên nghiệp. Bạn không nên cố gắng tự điều trị trong trường hợp này.

9.2 Điều trị bảo tồn

Phương pháp điều trị bảo tồn là một phương pháp cao hơn so với việc tự điều trị. Các bác sĩ/ nhà vật lý trị liệu có thể đưa ra quyết định phù hợp nếu việc tự chăm sóc không hữu ích hoặc nếu các triệu chứng của bạn đủ nghiêm trọng để cần được chăm sóc nhiều hơn.

Các phương pháp điều trị bảo tồn có thể bao gồm các phương pháp điều trị tương tự như tự chăm sóc, nhưng có sự hướng dẫn của bác sĩ/ nhà vật lý trị liệu. Họ cũng có thể cân nhắc những điều sau đây:

• Uống thuốc theo toa: Thuốc giảm đau, thuốc giãn cơ và các loại thuốc khác có thể giúp giảm triệu chứng đau thần kinh tọa.

• Vật lý trị liệu: Vật lý trị liệu đóng một vai trò quan trọng trong việc kiểm soát chứng đau thần kinh tọa. Một nhà vật lý trị liệu lành nghề có thể thiết kế một chương trình tập thể dục tùy chỉnh nhằm cải thiện tư thế, tăng cường cơ bắp cốt lõi, tăng cường tính linh hoạt và giảm đau. Vật lý trị liệu cũng có thể bao gồm các kỹ thuật thủ công để cải thiện sự liên kết của cột sống và giảm chèn ép dây thần kinh.

• Tiêm cột sống: Đối với những trường hợp đau dữ dội, có thể cân nhắc tiêm cột sống. Tiêm steroid ngoài màng cứng đưa thuốc chống viêm trực tiếp vào không gian xung quanh dây thần kinh cột sống, giảm viêm và giảm đau tạm thời. Những mũi tiêm này có thể giúp kiểm soát các triệu chứng trong khi các bệnh nhân tham gia vật lý trị liệu và các hình thức điều trị khác.

• Liệu pháp kết hợp: Hiện nay có khá nhiều phương pháp điều trị kết hợp này ngày càng phổ biến, giúp cung cấp thêm các lựa chọn khác ngoài các liệu pháp y tế hoặc thuốc tiêu chuẩn. Chúng bao gồm: nắn xương chỉnh hình để điều chỉnh cột sống, thực hiện các bài tập ít tác động như yoga, pilates, bơi lội,.. hoặc châm cứu, v.v. Liệu pháp xoa bóp cũng có thể giúp giảm co thắt cơ xảy ra với chứng đau thần kinh tọa.

9.3 Phẫu thuật

Can thiệp phẫu thuật được dành riêng cho các trường hợp nặng, khi mà phương pháp điều trị bảo tồn không mang lại hiệu quả, hoặc khi có vấn đề về cấu trúc tiềm ẩn cần phải điều chỉnh. Các lựa chọn phẫu thuật bao gồm:

• Phẫu thuật vi phẫu: Thủ thuật xâm lấn tối thiểu này liên quan đến việc loại bỏ phần đĩa đệm thoát vị đang chèn ép dây thần kinh tọa.

• Phẫu thuật cắt lớp: Mỗi đốt sống có một phần phía sau gọi là lamina (nằm ở bên cạnh đốt sống, ngay dưới da lưng của bạn). Phẫu thuật cắt bỏ lớp sẽ loại bỏ một phần của lamina đang đè lên dây thần kinh cột sống, để giảm áp lực lên tủy sống và dây thần kinh.

• Hợp nhất cột sống (Nối đốt sống): Trong trường hợp cột sống bị mất ổn định hoặc biến dạng nghiêm trọng, phẫu thuật hợp nhất cột sống có thể được thực hiện để ổn định cột sống, hạn chế  sự chèn ép thêm dây thần kinh.

10. Đau thần kinh tọa có thể phòng ngừa được không?

Một số nguyên nhân gây đau thần kinh tọa có thể phòng ngừa được, nhưng những nguyên nhân khác xảy ra không thể đoán trước hoặc không rõ nguyên nhân. Nếu bạn đã đọc qua Mục 6 trong bài này, mình tin đối với những nguyên nhân không thể phòng ngừa được, chúng ta vẫn có thể giảm nguy cơ, và làm chận quá trình phát triển chúng.

• Duy trì tư thế tốt: Thực hành tư thế thích hợp trong các hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như ngồi và đứng, có thể giúp ngăn ngừa áp lực không cần thiết cho cột sống và giảm nguy cơ chèn ép dây thần kinh.

• Kiểm soát việc hút thuốc và uống rượu: Hút thuốc và uống quá nhiều rượu có thể góp phần gây ra những thay đổi thoái hóa ở cột sống, làm tăng nguy cơ đau thần kinh tọa. Bỏ hút thuốc và uống rượu điều độ có thể có tác động tích cực đến sức khỏe cột sống.

• Uống đủ nước: đây là một việc cực kì đơn giản chúng ta có thể làm hàng ngày, không chỉ giúpgiảm nguy cơ đau thần kinh tọa, các bệnh thắt lưng dưới, mà còn mang tới rất nhiều những lợi ích khác đi kèm. Tuy nhiên, hầu hết chúng ta lại không có thói quen uống đủ nước. Vậy nên bạn hãy cố gắng cung cấp đủ nước cho cơ thể mỗi ngày nhé.

• Duy trì hoạt động hoạt động thể chất lành mạnh: Tham gia hoạt động thể chất thường xuyên giúp duy trì sức khỏe cột sống và tăng cường sức mạnh cho các cơ cốt lõi, giảm nguy cơ chèn ép dây thần kinh.

• Duy trì cân nặng khỏe mạnh: Cân nặng dư thừa gây thêm áp lực cho cột sống và làm tăng nguy cơ thoát vị đĩa đệm và chèn ép dây thần kinh. Duy trì cân nặng khỏe mạnh thông qua chế độ ăn uống và tập thể dục hợp lý có thể làm giảm đáng kể nguy cơ này.

• Dành thời gian để hồi phục nếu cần. Đừng cố gắng vượt qua cơn đau lưng. Điều đó có thể dẫn đến chấn thương thậm chí còn tồi tệ hơn. Đau lưng cũng không nhất thiết phải ngăn cản bạn hoạt động. Bạn vẫn có thể tham gia các hoạt động ít tác động như bơi lội, đi bộ, yoga hoặc thái cực quyền.

Tóm lại, đau thần kinh tọa là một tình trạng phức tạp với nhiều nguyên nhân, triệu chứng và các lựa chọn điều trị. Hiểu các nguyên nhân cốt lõi, nhận biết các triệu chứng và tìm kiếm sự chăm sóc y tế kịp thời là những bước cần thiết để xử lý đau thần kinh tọa hiệu quả.

Mặc dù các biện pháp tự chăm sóc, điều trị bảo tồn và phẫu thuật có thể làm giảm bớt các triệu chứng, nhưng các hành động để phòng ngừa như duy trì tư thế tốt, năng động và lựa chọn lối sống lành mạnh có thể góp phần đáng kểgiảm nguy cơ phát triển chứng đau thần kinh tọa.

Nếu bạn nghi ngờ mình có thể bị đau thần kinh tọa hoặc đang gặp phải các triệu chứng, bạn nên tham khảo ý kiến ​​chuyên gia y tế để được chẩn đoán chính xác và đề xuất phương pháp điều trị phù hợp. Chúc bạn có một cơ thể khỏe mạnh.

Thương,

Chi